การปฏิบัติตัวขณะได้รับการฉายรังสีบริเวณศีรษะ หู คอ จมูก ช่องปาก และลำคอ

1. ผู้ป่วยที่ได้รับการฉายร้งสีบริเวณศีรษะ ถ้ามีอาการปวดศีรษะ คลื่นไส้อาเจียน ตามัว ให้แจ้งแพทย์หรือพยาบาลทราบทันที

2. ผู้ป่วยที่ได้รับการฉายรังสีบริเวณใกล้ลูกตา ทำให้ตาแห้ง เยื่อบุตาอักเสบ ระคายเคืองในลูกตา ห้ามขยี้ตา ให้ล้างตาด้วยน้ำต้มสุก และหยอดตาตามแพทย์สั่ง

3. ผู้ป่วยที่ฉายรังสีบริเวณหู จมูก ถ้ามีอาการอุดตันของจมูก มีเลือดกำเดาออก หูอื้อ หรือไม่ได้ยินเสีย ห้ามเป่าหรือแคะเด็ดขาดเพราะจะทำให้เลือดไหลไม่หยุด ควรแจ้งให้แพทย์หรือพยาบาลทราบผู้ป่วยที่ได้รับการฉายรังสีบริเวณช่องปากและลำคอ อาจเกิดภาวะแทรกซ้อน ดังนี้ ผิวหนังแดงคล้ำ ปากและคอแห้ง เยื่อบุช่องปากอักเสบ และการรับรู้รสอาหารเปลี่ยนไป

ผิวหนังแดงคล้ำโดยปกติผู้ป่วยที่ฉายรังสีบริเวณช่องปาก และลำคอ จะได้รับรังสีในปริมาณที่สูงกว่าการฉายรังสีบริเวณอื่น โดยปกติจะใช้เวลาประมาณ 6-7 สัปดาห์ทำให้พบภาวะแทรกซ้อนจากการฉายรังสีบริเวณผิวหนังได้ คือ เมื่อฉายรังสีประมาณ 4-5 สัปดาห์ ผิวหนังจะ แห้งมีสีแดงคล้ำ การดูแลผิวหนังบริเวณนี้จึงควรระมัดระวังเป็นพิเศษ โดยอย่าเกาหรือถูแรงๆ (ในช่วงนี้แพทย์อาจพิจารณาให้ยาทาผิวหนังเพื่อให้ผิวหนังชุ่มชื้นป้องกันผิวหนังแห้งแตกเป็นแผล) หลังจบการฉายรังสี ให้ถูกน้ำได้ ฟอกสบู่ได้ และซับด้วยผ้านุ่มๆ อย่าเช็ดแรงๆ เป็นอันขาด หากดูแลได้ถูกต้อง ผิวหนังก็จะแห้งลอกได้เอง แต่หากการดูแลไม่ถูกต้องจะทำให้ผิวหนังแตกเป็นแผลเปียกคล้ายแผลไฟไหม้น้ำร้อนลวก ซึ่งมักเกิดเพราะได้รับการเสียดสีจากขอบตะเข็บเสื้อผ้า มิใช่เกิดจากแผลเนื้องอกลุกลาม แผลชนิดนี้

เมื่อเป็นแล้วจะหายช้า ใช้ระยะเวลาอย่างน้อย 4-6 สัปดาห์ขึ้นไป ถ้าเป็นมากในขณะฉายรังสี แพทย์อาจพิจารณางดการฉายรังสีชั่วคราวปากและคอแห้งเมื่อฉายรังสีไปแล้วประมาณ 1-2 สัปดาห์ ผู้ป่วยจะมีอาการปากและคอแห้ง ซึ่งเกิดจากผลของรังสีต่อต่อมน้ำลาย ถ้าน้ำลายน้อยและเหนียว ท่านสามารถปฏิบัติตัวเพื่อบรรเทาอาการดังกล่าวโดย

1. จิบน้ำบ่อยๆ วันละ 6-8 แก้ว และควรนำขวดน้ำติดตัวขณะเดินทาง

2. หลีกเลี่ยงน้ำยาบ้วนปากที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์ เพราะจะทำให้ระคายเคืองและปากแห้ง ควรบ้วนปากด้วยน้ำเกลือ 0.9% ทุก 1-2 ชั่วโมง

 

เยื่อบุช่องปากอักเสบ

เยื่อบุช่องปากอักเสบ จะมีลักษณะเป็นจ้ำแดงๆ กระจายทั่วไป ถ้าเป็นมากจะเป็นสีแดงและมีจุดสีเหลืองเป็นหย่อมๆ ผู้ป่วยจะมีอาการเจ็บระคายเคืองได้ตั้งแต่เล็กน้อยจนถึงมาก และอาจมีเลือดออกได้ถ้าได้รับการดูแลอย่างถูกวิธี อาการอักเสบจะคงอยู่เพียงเล็กน้อยตลอดระยะเวลาของการฉายรังสี แต่ถ้าดูแลไม่ถูกต้องโดยเฉพาะรักษาความสะอาดช่องปากและฟันไม่เพียงพอจะทำให้อาการเป็นมากขึ้น และยังติดเชื้อในช่องปากได้ง่าย โดยเฉพาะเชื้อรา ผู้ป่วยควรปฏิบัติดังนี้

1. รับประทานอาหารที่อ่อนนุ่ม ไม่ต้องเคี้ยวมาก และมีรสจืด ควรรับประทานในขณะที่ทิ้งไว้ให้เย็นเสียก่อนอย่ารับประทานขณะร้อน หรืออุ่นๆ เพราะจะระคายเคือง ทำให้เจ็บมาก

2. งดสารระคายเคืองต่างๆ เช่น เหล้า บุหรี่ หมากพลู

3. ดื่มน้ำสะอาดอย่างน้อยวันละ 8-10 แก้ว บ้วนปากด้วยน้ำเกลือทุก 2 ชั่วโมง

4. รักษาความสะอาดของช่องปากและฟันอย่างสม่ำเสมอง อย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง หรือหลังอาหารทุกมื้อ

5. ใช้แปรงสีฟันที่มีขนาดเล็กที่มีขนแปรงอ่อนนุ่ม เพื่อลดการระคายเคืองต่อเยื่อบุต่างๆ หากมีเยื่อบุในช่องปากอักเสบควรใช้ผ้าสะอาดพันนิ้วมือแล้วเช็ดทำความสะอาดฟัน เหงือกและซอกฟันแทนการแปรงฟัน

6. ควรใช้ยาสีฟันที่มีส่วนผสมของฟลูออไรด์

7. ถ้ามีการอักเสบของริมฝีปาก ห้ามใช้ Gentian Violet ทา เพระาจะทำให้ริมฝีปากแห้งมากขึ้นและยิ่งลุกลามเป็นแผลแตก ควรใช้วาสลีนหรือลิปสติกชนิดมันแทน ถ้ามีแผลอักเสบของเยื่อบุในช่องปาก เช่น กระพุ้งแก้ม ลิ้น หรือเพดาน ให้แจ้งแพทย์ พยาบาล เพื่อพิจารณาให้ยาทาการรับรู้รสอาหารเปลี่ยนไปการเปลี่ยนแปลงและการสูญเสียรสชาติของอาหาร เป็นผลของรังสีที่มีต่อต่อมรับรสและต่อมน้ำลายในปาก อาการนี้จะเริ่มตั้งแต่เริ่มการรักษา และค่อยๆ กลับคืนได้ภายใน 2-3 เดือน เมื่อหยุดการฉายรังสี ดังนั้น ผู้ป่วยควรปฏิบัติตัว ดังนี้

1. ดูแลความสะอาดในช่องปากและฟัน แปรงฟันทุกครั้งหลังอาหาร

2. จัดอาหารให้น่าดูรับประทาน เปลี่ยนรายการอาหารไม่ให้ซ้ำกันบ่อย

3. ควรรับประทานอาหารที่ประกอบด้วยแกงจืด หรืออาหารเหลว จะช่วยให้กลืนสะดวก ควรรับประทานอาหารทีละน้อยแต่บ่อยครั้ง

4. รับประทานอาหารเสริมระหว่างมื้อ เช่น นมสด น้ำผลไม้

5. จัดสิ่งแวดล้อมให้มีบรรยากาศที่ชวนรับประทานอาหาร

6. ใส่เครื่องปรุงแต่งรสอาหารที่ท่านชอบ เช่น เนย น้ำมันกระเทียมเจียว

7. ควรรับประทานอาหารให้ครบทั้ง 5 หมู่ โดยเฉพาะอาหารที่มีโปรตีนและพลังงานสูง เพื่อให้ร่างกายนำไปใช้ในการซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ และทำให้ฟื้นคืนสู่สภาพปกติโดยเร็วการบริหารร่างกายเพื่อป้องกันปากแคบและขากรรไกรยึด

 

ท่าที่ 1 อ้าปากกว้างๆ และหุบปาก ประมาณ 20 ครั้ง ควรทำบ่อยๆ และทุกครั้งที่นึกได้

 

 

                                  

 

 

ท่าที่ 2 อมท่อนพลาสติก หรือจุกไม้ก๊อกที่สะอาด ครั้งละ 1 นาที อย่างน้อยวันละ 5 ครั้ง ท่อนพลาสติก หรือจุกไม้ก๊อกควรมีขนาดใหญ่ๆ ให้อ้าปากกว้างได้เต็มที่ และควรเพิ่มขนาดใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ

 

 

                               

 

     

การบริหารบริเวณลำคอ เพื่อป้องกันมิให้เนื้อเยื่อ พังผืดมายึดบริเวณลำคอท่าที่ 1 หันหน้าไปทางซ้ายสุด และค่อยๆ หันไปขวาจนสุด ทำซ้ำๆ ประมาณ 20 ครั้ง ควรทำบ่อยๆ และทุกครั้งที่นึกได้

 

 

                

 

 

ท่าที่ 2 ก้มศีรษะจนคางชิดอกแล้วค่อยๆ แหงนศีรษะจนสุดทำช้าๆ ซ้ำๆ หลายครั้ง

 

 

              

 

 

 

ท่าที่ 3 หมุนศีรษะไปทางซ้าย 3 รอบ และขวา 3 รอบ สลับกันไปวันละหลายๆ ครั้ง